Nậm Rốm - Dòng sông lịch sử

Diện mạo mới của thành phố Điện Biên Phủ sau 70 năm giải phóng

Đồi A1 rực đỏ sắc phượng trong những ngày tháng 5 lịch sử

Sông Nậm Rốm khởi nguồn từ dãy Pú Huổi Luông nằm trên độ cao hơn 2.100m xưa kia có rất nhiều cây gỗ lát. Theo nghĩa tiếng Thái: Nậm (Nặm) là Nước, Rốm là cây gỗ lát, Nậm Rốm (Nặm Rốm) nghĩa sông gỗ lát hay “sông cây lát”. Dòng Nậm Rốm đã chứng kiến biết bao thăng trầm của mảnh đất biên cương nơi địa đầu Tổ quốc cũng như những trận chiến đấu oai hùng, sự hy sinh, đổ máu của biết bao người con ưu tú của dân tộc Việt Nam ngã xuống nơi đây.

Nậm Rốm - Dòng sông lịch sử.

Sông Nậm Rốm vào thung lũng Mường Thanh từ bản Ta Pố (Suối cây đề) chảy dài đến bản Pá Nặm (miệng nước) và gặp sông Nặm Núa (Sông cây sung) - bắt nguồn từ dãy núi thuộc xã Mường Nhà, Mường Lói rồi chảy về hợp với sông Nậm Rốm chảy về phía Tây, sang Lào gặp dòng Nậm U rồi vào sông lớn Mê Kông. Mê Kông theo tiếng Thái - Lào là “Me Khoong”- Mẹ sinh ra của cải” với ngụ ý mang sự giàu đẹp, của cải cho mảnh đất này.

Trong lịch sử, sông Nậm Rốm mang trên mình vô vàn vết tích bởi những cuộc binh đao điêu tàn. Xa xưa, sông Nậm Rốm rộng và sâu đến mức các thuyền buôn Thái Lan, Lào, Miến Điện thường theo dòng Mê Kông - Nậm U, vào tận thung lũng Mường Thanh để giao thương. Chính vì dòng Nậm Rốm rộng và sâu như thế, nên tướng quân Hoàng Công Chất có cả một đội thuỷ binh thiện chiến. Cửa thành Bản Phủ có một hướng mở ra ngã ba Pá Nậm, là nơi mà nghĩa quân có thể thủ hiểm trong các trận thuỷ chiến thư hùng.

Theo truyền thuyết của dân tộc Thái, cánh đồng Mường Thanh được khai phá bởi một nhân vật thần thoại ông khổng lồ có tên là Ải Lậc Cậc. Một hôm Ải đang cày ruộng thì lỡ tay đánh rơi viên đá lửa xuống sông Nậm Rốm. Để tìm lại viên đá lửa, Ải dùng chân gạt phăng những ghềnh đá ở sông Nậm Rốm. Vì thế mà lòng sông Nậm Rốm chỉ có đá về hai phía thượng nguồn và hạ lưu, còn đoạn trung lưu giữa thành phố Điện Biên Phủ (nơi Ải Lậc Cậc tìm đá lửa), tới giờ cũng chỉ có đất.

Cầu Mường Thanh.

Trong chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954, khi Quân đội Pháp xây dựng Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ tại thung lũng Mường Thanh, đã cho xây dựng cây cầu Mường Thanh nối giữa đôi bờ sông Nậm Rốm (nay là di tích Cầu Mường Thanh) người Pháp gọi là cầu “Bailey”, cây cầu sắt duy nhất được xây dựng vào năm 1953, khi Pháp chiếm lại Điện Biên Phủ. Cây cầu là con đường huyết mạch quan trọng nối giữa các cứ điểm ở phía Tây sông Nậm Rốm với các cao điểm phía Đông của Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, là con đường vận chuyển lương thực, vũ khí, đạn dược... nguyên vật liệu phục vụ cho việc xây dựng các cứ điểm phòng ngự ở khu vực phía Đông.

Sáng ngày 07/5/1954, sau khi các chiến sĩ Quân đội Nhân dân Việt Nam giành thắng lợi tại cứ điểm A1, C2 mở toang cánh cửa phía Đông cuối cùng để tiến về phía trung tâm tiêu diệt các vị trí phòng ngự bảo vệ Sở chỉ huy Decatries, cũng chính dòng sông này đã chứng kiến những người con ưu tú của dân tộc Việt Nam đã anh dũng chiến đấu, đánh giáp lá cà bên bờ Nậm Rốm khi binh lính Pháp đang tháo chạy về trung tâm Mường Thanh. Chiều ngày 7/5/1954, dòng sông này đã đón bước chân của những Chiến sĩ Điện Biên anh dũng, kiên cường vượt qua làn mưa bom bão đạn của quân Pháp tiến vào Sở chỉ huy Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ bắt sống tướng De Castries cùng toàn bộ Bộ tham mưu của Quân đội viễn chinh Pháp tại Điện Biên Phủ. Kết thúc “56 ngày đêm bão lửa” của chiến dịch Điện Biên Phủ đồng thời kết thúc chiến cuộc Đông Xuân 1953 - 1954, kết thúc 9 năm kháng chiến trường kỳ, gian khổ của quân và dân Việt Nam chống Thực dân Pháp xâm lược.

Toàn cảnh di tích cầu Mường Thanh (ngày 6/5/2024). Ảnh: M.T

Giờ đây, chiến tranh đã lùi xa nhưng cây cầu Mường Thanh vẫn nằm trầm mặc vắt mình qua dòng Nậm Rốm. Dọc dài theo dòng sông, nhiều cây cầu hiện đại, vững chãi đã được xây dựng để phục vụ nhu cầu đi lại, giao thương của người dân như: cầu Thanh Bình, cầu A1, cầu C4... Vậy nhưng cây cầu sắt, sàn lát gỗ vẫn có một ý nghĩa thật đặc biệt và thu hút đông đảo du khách thập phương đến để tận mắt chứng kiến nơi thế hệ cha ông đã làm nên chiến thắng lẫy lừng năm xưa.

Không chỉ ghi dấu trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, dòng sông Nậm Rốm cũng là nơi khởi nguồn của công trình Đại thủy nông Nậm Rốm. Được khởi công từ năm 1963, sau gần 7 năm xây dựng, đại thủy nông Nậm Rốm được hoàn thành với hai tuyến kênh tả và hữu dài hơn 30km tạo thành vòng cung bao bọc cánh đồng Mường Thanh. Ngày nay, công trình bảo đảm nước tưới ổn định cho hơn 3.400ha lúa hai vụ và hàng trăm héc ta hoa màu, góp phần đưa sản lượng nông nghiệp Điện Biên ngày càng lên cao.

Để tiếp tục phát huy giá trị của một dòng sông chảy giữa thành phố Điện Biên Phủ, Dự án “Quản lý đa thiên tai lưu vực sông Nậm Rốm” đã và đang được khởi công với mục tiêu sau khi hoàn thành, sông Nậm Rốm sẽ trở thành đoạn sông đa chức năng, vừa điều tiết lũ, giảm ngập lụt, vừa trữ nước tạo cảnh quan môi trường xanh - sạch - đẹp ngay giữa lòng thành phố.

Trải qua những thăng trầm của lịch sử, sông Nậm Rốm vẫn hiền hòa là chứng nhân cho hoài niệm lịch sử, những mùa vàng và cả những đổi thay của mảnh đất Điện Biên.

L.Tường (t/h)